Bilimsel makale yazımı nasıl yapılır?

Bilimsel makale yazımı, lisansüstü öğrenciler ve araştırmacılar için oldukça önemlidir. Yapılan araştırmaların belirli bir düzene sokularak bilimsel makale olarak hazırlama süreci araştırmacılar için kafa karıştırıcı olabilmektedir. Bilimsel makalenin bölümlerinin her biri, özenle yazılmalı ve her bölümün kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmelidir.

Bilimsel makale nasıl yazılır?

Bilimsel makale yazımı araştırmanın alanı, konusu gibi faktörlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Bu yüzden bu yazıdaki öneriler olabildiğince geniş bir araştırmacı kitlesine hitap edebilmek adına detaylara girmeden verilmeye çalışılmıştır.

Bazı bilimsel dergiler, bilimsel makalenin bölümlerini farklı formatlarda isteyebilmektedir. Örneğin bazı dergiler her bölümü ayrı ayrı isterken, bazı dergiler Bulgular ve Tartışma, Tartışma ve Yorum gibi bölümleri birlikte isteyebilirler. Bu bilgilere dergilerin makale yazım kılavuzlarını inceleyerek ulaşabilirsiniz.

Bilimsel makale yazımı için iki yöntem kullanılabilir;

1. Bunlardan bir tanesi herhangi bir format düzenlemesi yapmadan sadece makalenin içeriğine odaklanarak yazmak
2. Bir diğeri ise uygun dergi seçimi yapılmışsa derginin yazarlar için oluşturduğu kılavuza uygun bir şekilde yazmaktır.

Hangi yöntemle yazarsanız yazın, sonuç olarak bilimsel makalenizin kabulü için gerekli olan makalenizin içeriğidir.

Burada açıklanan bilimsel makale yazımı için verilen öneriler ile her bir bölüm için nasıl bir yaklaşım sergileyeceğinizi öğrenebilirsiniz.

Bilimsel makalede Başlık ve Yazarlar

Bilimsel makale yazımındaki en önemli unsur başlıktır diyebiliriz. Bilimsel makalelerin ilk okunduğu bölüm başlık olduğu için oldukça titizlikle seçilmelidir.

Bilimsel makale yazımına ilk başladığınızda, başlığı belirlemek yerine makalenin ana temasına odaklanmanız ve genel olarak bütün makale tamamladıktan sonra başlığı oluşturmanız daha yararlı olacaktır.

Bir konuda makaleleri araştırdığınızı düşünün. İlk olarak başlığı okursunuz. Araştırdığınız anahtar kelime ile ulaştığınız listede arama yaptığınız konuya uygun olup olmadığını başlığa bakarak anlayabilirsiniz.

Makaleniz yayınlandıktan sonra alanınızdaki araştırmacılara daha fazla ulaşabilmek için bilimsel makalenizde arama motoru optimizasyonlarını (SEO-Search Engine Optimization) uygulayabilirsiniz. Bu optimizasyonlardan biri de başlığın düzenlenmesidir.

Bilimsel makale yazımında başlık bölümünden sonraki kısım yazarlar listesidir. Yazarların adı, soyadı ve bağlı oldukları kurumlar bu kısımda verilmektedir. Bilimsel makalede yazarların sıralaması ise belirli kurallara göre düzenlenir. Sorumlu yazar, yazar listesinde derginin belirlemiş olduğu şekilde belirtilir.

Bilimsel makalede Özet bölümü

Bilimsel makale özeti bilimsel makalenin reklamıdır ve okuyucunun bilimsel makalenin devamını okuması için ikna edildiği bölümdür diyebiliriz. Bilimsel makalenin neyi içerdiğini ve makale hakkında genel bilgi okuyucuya bu bölümde verilir. Bilimsel makaleden ayrı bir bölüm olarak göz önünde bulundurulmalıdır.

Yaklaşıl olarak 300 kelime sınırı bulunan (bilimsel dergilere göre değişebilmektedir) özet bölümü, okuyucu tarafından bütün makale hakkında genel bir yargıya varabilmesini sağlamalıdır. Bu yüzden olabildiğince makalenin her noktasından kısaca bahsedebileceğiniz bir özet hazırlamanız gerekmektedir.

Bilimsel makalenizin özet kısmında

• Konu ve ana sorun
• Bilimsel durum
• Araştırmanın temel amacı
• Varsa makalede geçen özel terimlerin kısa açıklamaları
• Araştırmanın hipotezi
• Kullanılan yöntemlerin kısa açıklamaları
• Çalışmanın ana sonucu/sonuçları
• Sonuçların çalışma amacı ile uygunluğu

verilmelidir.

Bilimsel makaleniz için gerekli araştırmalar tamamlandığı için cümleler genel olarak geniş zaman veya geçmiş zamanlara göre düzenlenir.

Sonuç olarak bilimsel makale yazımında özet bölümü şu sorulara cevap verebilmelidir;

• Araştırmanın önemi nedir? Okuyucu neden makalenin tamamını okumasıyla ilgilensin?
• Çalışma hangi sorunların çözmeye çalışmaktadır? Projenin kapsamı nedir? Ortaya konulan tez, iddia, ana argüman nedir?
• Çalışmada kullanılan modeller veya yaklaşımlar nedir? Araştırmada kullanılan kanıt türleri nedir?
• Bu çalışma konuyla ilgili bilgi birikimine nasıl katkıda bulunur? Gelecekteki araştırmalar için bulgularınızdan veya çıkarımlarınızdan pratik veya teorik uygulamalar var mı?

Bilimsel makalede özet bölümünün yazımı, bilimsel makale yazımının son aşamasıdır diyebiliriz. Çünkü bütün makale tamamlanmadan özet kısmı yazıldığında eksiklikler içerecektir.

Bilimsel makalede Giriş bölümü

Bilimsel makalede giriş bölümü araştırmanızın literatüre olan katkısını kanıtlayabileceğiniz bölümdür diyebiliriz. Araştırma konusunu inceleyen diğer araştırmaları bir araya getirip daha önce nelerin yapıldığını ve hangi açıdan eksikliklerinin bulunduğunu ortaya koyarsınız. Devamında da sizin bu eksiklikleri tamamlamak için nasıl bir yol izlediğinizi açıklarsınız.

Giriş bölümü, genelden özele doğru daralan bir şekilde verilir. Önce konu hakkında genel bir bilgi verip araştırma konusuna doğru yönlendirme ile yapabilirsiniz.

Araştırma konusunun önemi, kapsamı ve bağlamı; güncel literatür özetlenip bir hipotez ile desteklenen araştırma problemi şeklinde belirtilir. Bu kısımda verilecek literatürdeki çalışmaların miktarı farklılık gösterir. Bu yüzden, araştırma konunuzun literatürüne hakim olduğunuzu gösterebilecek miktarda kaynak verebilmeniz önemlidir. Yapılan çalışma için kullanılan yöntem, ortaya çıkabilecek potansiyel sonuçlar ve makalenin genel bir yapısı giriş kısmının devamında verebilirsiniz.

Bilimsel makale yazımında iyi bir girişin üç kapsayıcı hedefi olduğu belirtilmiştir:

1. Araştırma problemini anlamak için bir temel oluşturacak şekilde konuyla ilgili önceki çalışmaları özetlediğinizden emin olma
2. Çalışmanızın özellikle literatürdeki boşlukları, konunun yetersiz değerlendirilmesini veya literatürdeki diğer eksiklikleri nasıl ele aldığını açıklama
3. Araştırmanızın daha geniş teorik, ampirik ve/veya politika katkılarını ve sonuçlarını not etme

Bilimsel makalenin giriş bölümünü yazmanızda işinizi kolaylaştırabilmeniz için genel olarak kullanılan cümle kalıplarını kullanabilirsiniz. Farklı kombinasyonları içeren bu cümleleri/cümle kalıplarını kullanarak bilimsel makalenizi hazırlamanızda kendi ihtiyacınıza göre düzenleyebilir ve çeşitlendirebilirsiniz.

Giriş bölümü bilimsel makale yazımının sonlarına doğru tekrar gözden geçirmeniz yararınıza olacaktır. Çünkü bilimsel makale yazımı süresince elde edilen sonuçlar, kullanılan yöntemler, sonuçların raporlandırılması ve analizler değişkenlik gösterebilir. Bu yüzden bilimsel makalenin ana hatları tamamlandıktan sonra giriş bölümünü tekrar gözden geçirmeli ve gerekirse tekrar yazmalısınız.

Bilimsel makalede Yöntem bölümü

Bilimsel makalede yöntem bölümü yaptığınız tüm araştırma tasarımı seçimlerini kapsamlı bir şekilde tanımlamalı ve gerekçelendirmelidir.

Yürüttüğünüz araştırmanın türü (örn. nitel veya nicel), verilerinizi nasıl topladığınız, verilerinizi nasıl analiz ettiğiniz ve kimden veya nereden veri topladığınız gibi bilgiler bilimsel makalenizin yöntem bölümünde bulunması gereken başlıca unsurlardır. Böylece okuyucunun konuyu eleştirel olarak değerlendirmesi, geçerli ve tekrarlanabilir olup olmadığına karar vermesi için yeterli bilgi sağlar.

Bir araştırma makalesinin yöntem bölümü iki ana soruyu yanıtlar:

• Veriler nasıl toplandı/üretildi?
• Nasıl analiz edildi?

Bilimsel makale yazımında yöntem bölümü doğrudan ve kesin olmalı ve her zaman geçmiş zamanla yazılmalıdır.

Etkili bir şekilde yazılmış bir yöntem bölümü için bilimsel makale yazımında şu önerileri dikkate almalısınız:

• Araştırma probleminizi araştırmak için genel metodolojik yaklaşımı tanıtın. Çalışmanız nitel mi nicel mi yoksa her ikisinin birleşimi mi (karma yöntem)? Eylem araştırması gibi özel bir yaklaşım mı kullanacaksınız yoksa daha tarafsız bir duruş mu?
• Yaklaşımın genel araştırma tasarımına nasıl uyduğunu belirtin. Yöntemlerinizin araştırma probleminizle açık bir bağlantısı olmalıdır. Başka bir deyişle, yöntemlerinizin sorunu gerçekten çözeceğinden emin olun. Araştırma makalelerinde bulunan en yaygın eksikliklerden biri, önerilen metodolojinin makalenizin belirtilen amacına ulaşmak için uygun olmamasıdır.
• Anketler, görüşmeler, anketler, gözlem, arşiv araştırması gibi kullanacağınız belirli veri toplama yöntemlerini tanımlayın. Bir veri seti veya arşiv belgeleri gibi mevcut verileri analiz ediyorsanız, bunların orijinal olarak nasıl oluşturulduğunu veya toplandığını ve kim tarafından toplandığını açıklayın.
• Sonuçlarınızı nasıl analiz etmeyi düşündüğünüzü açıklayın. İstatistiksel analiz kullanacak mısınız? Bir metni analiz etmenize veya gözlemlenen davranışları açıklamanıza yardımcı olması için belirli teorik bakış açılarını kullanacak mısınız?
• Okuyucularınız için aşina olmayan yöntemler için arka plan ve mantık sağlayın. Sosyal bilimlerde çok sık olarak, araştırma sorunları ve bunları araştırma yöntemleri, doğa ve fizik bilimlerini yöneten yaygın olarak kabul edilen kurallardan daha fazla açıklama/mantık gerektirir. Açıklamanızda açık ve net olun.
• Konu seçimi ve örnekleme prosedürü için bir gerekçe sağlayın. Örneğin, görüşme yapmayı teklif ederseniz, örneklem popülasyonunu nasıl seçmeyi düşünüyorsunuz? Metinleri analiz ediyorsanız, hangi metinleri seçtiniz ve neden? İstatistik kullanıyorsanız, neden bu istatistik kümesi kullanılıyor? Başka veri kaynakları varsa, seçtiğiniz verilerin neden en uygun olduğunu açıklayın.
• Potansiyel sınırlamaları ele alın. Veri toplamanızı etkileyebilecek herhangi bir pratik sınırlama var mı? Olası kafa karıştırıcı değişkenleri ve hataları nasıl kontrol etmeye çalışacaksınız? Metodolojiniz tahmin edebileceğiniz sorunlara yol açabiliyorsa, bunu açıkça belirtin ve bu metodolojiyi izlemenin neden bu sorunların ortaya çıkma riskinden daha ağır bastığını gösterin.

Bilimsel makale yazımında yöntem bölümünü yazmanızda işinizi kolaylaştırabilmeniz için genel olarak kullanılan cümle kalıplarını kullanabilirsiniz. Farklı kombinasyonları içeren bu cümleleri/cümle kalıplarını kullanarak bilimsel makalenizi hazırlamanızda kendi ihtiyacınıza göre düzenleyebilir ve çeşitlendirebilirsiniz.

Bilimsel makalede Bulgular bölümü

Bilimsel makalenin bulgular bölümü, uyguladığınız yöntem veya yöntemler sonucunda toplanan bilgilere dayanarak çalışmanızın bulgularını rapor ettiğiniz yerdir. Bulguları yanlılık veya yorum olmadan basitçe belirtmeli ve mantıklı bir sıraya göre düzenlenmelidir. Sonuçlar bölümü her zaman geçmiş zamanda yazılmalıdır. Bulguları açıklayan bir bölüm, makaleniz kendi araştırmanızdan elde edilen verileri içeriyorsa özellikle gereklidir.

Bilimsel makale yazımında bulgular bölümü, tartışma bölümüne bir yön sağlamalıdır. Sonuçlar raporlanır ve analizi ortaya çıkarır. Analiz bölümü, yazarın bulunan verilerle ne yapıldığını açıkladığı yerdir. Analiz bölümünü yazmak için analizin nelerden oluştuğunu bilmek önemlidir, ancak verilere ihtiyaç duyulduğu anlamına gelmez. Bulgular bölümünü yazmak için analiz zaten yapılmış olmalıdır.

Bilimsel makaledeki bulgular bölümü, araştırmacının/araştırmacıların verilerini analiz ettiklerinde ne bulduklarını açıklar. Birincil amacı, bulgular hipoteze karşı çıksa bile, giriş bölümünde ortaya konan araştırma sorularını cevaplamak için toplanan verileri kullanmaktır. Sonuçlar bölümü, ham verilerin analiziyle ortaya çıkan diğer ilgili keşifleri, eğilimleri veya içgörüleri de açıklamalıdır.

Eğer ki bulgular ve tartışma bölümü ayrı ayrı isteniyorsa bulgular bölümünde sadece ne bulduğunuzu basitçe belirtin, ancak sonuçları yorumlamayın ya da çıkarımlarını tartışmayın. Yorumlama ve tartışma kısımlarını tartışma bölümünde paylaşmak için saklayınız.

Bilimsel makale yazımının bulgular bölümünü şu önerileri dikkate alarak yazabilirsiniz;

• Gereç ve Yöntem bölümünde olduğu gibi, farklı deneylerin sonuçlarını ayırmak için alt başlıklar kullanın.
• Sonuçlar mantıklı bir sırada sunulmalıdır. Genel olarak bu, deneylerin gerçekleştirildiği sırayla değil, önem sırasına göre olacaktır. Sonuçlarınızı açıklamak için geçmiş zamanı kullanın; ancak, şimdiki zamanda şekil ve tablolara yönlendirebilirsiniz.
• Verileri şekiller, tablolar ve metinler arasında çoğaltmayın. Yaygın bir hata, bilimsel makale metnindeki bir tablodaki verilerin çoğunu yeniden belirtmektir. Bunun yerine, okuyucunun tabloda ne bulacağını özetlemek için metni kullanın veya en önemli veri noktalarından bir veya ikisinden bahsedin. Bir tablodaki verileri metinden okumak genellikle çok daha kolaydır.
• İstatistiksel analizlerin sonuçlarını, genellikle istatistiksel olarak anlamlı farklılıkların tanımlandığı her yerde p değerleri sağlayarak metne dahil edin.

Bilimsel makale yazımında bulgular bölümü için kullanılan genel cümle kalıplarını bilimsel makaleniz için uygun bir şekilde kombinasyonlar oluşturabilir ve düzenleyebilirsiniz.

Bilimsel makalede Tartışma Bölümü

Bilimsel makalede tartışma bölümü, bulguları gözden geçirir ve bunları genel araştırmanın bağlamına yerleştirir. Kendinden önceki tüm bölümleri bir araya getirir ve okuyucunun araştırma makalesinin her bölümü arasındaki bağlantıları görmesini sağlar.

Bilimsel makale yazımında tartışma bölümünde, üç adımla ilgilenmelisiniz: yorumlama, analiz ve açıklama.

Etkili bir tartışma bölümü, okuyucuya araştırma sonuçlarının neden önemli olduğunu ve mevcut literatüre nerede uyduğunu söylerken, aynı zamanda çalışmanın eksiklikleri hakkında özeleştirel ve samimi olur.

Tartışma bölümünün amacı, araştırılan araştırma problemi hakkında halihazırda bilinenlerle ilgili olarak bulgularınızın önemini yorumlamak ve açıklamak ve araştırmanızın sonucunda ortaya çıkan yeni anlayışları veya içgörüleri açıklamaktır.

Bilimsel makalede tartışma bölümü, ortaya koyduğunuz araştırma soruları veya hipotezler ve gözden geçirdiğiniz literatür yoluyla her zaman girişe bağlanacaktır, ancak tartışma yalnızca makalenizin ilk bölümlerini tekrarlamaz veya yeniden düzenlemez; önceki araştırmanızı gözden geçirmenizin sonunda onları bıraktığınız yerden, çalışmanızın okuyucunun araştırma problemine ilişkin anlayışını nasıl geliştirdiğini açıkça açıklar.

Bilimsel makale yazımında tartışma bölümünü oluşturmak için şu önerilere dikkat etmelisiniz;

• Sonuçlarınızı en önemliden en az önemliye doğru tartışın.
• Sonuçlarınızı diğer çalışmalardan elde edilen sonuçlarla karşılaştırın: Tutarlı mı? Değilse, farkın olası nedenlerini tartışın.
• Sonuçsuz sonuçlardan bahsedin ve bunları elinizden geldiğince açıklayın. Sonuçlarınızı netleştirmek için gereken ek deneyler önerebilirsiniz.
• İnceleyenlere ve okuyuculara denemenizin zayıf yönlerini düşündüğünüzü göstermek için çalışmanızın sınırlamalarını kısaca açıklayın. Birçok araştırmacı, editöre ve hakeme araştırmalarındaki zayıflıkları vurguladığını düşündükleri için bunu yapmaktan çekinmektedir. Bununla birlikte, bunu yapmak, konunuz hakkında derinlemesine bir anlayışa sahip olduğunuzu ve araştırmanız hakkında nesnel olarak düşünebildiğinizi açıkça gösterdiğinden, makaleniz üzerinde olumlu bir izlenim bırakmaktadır.
• Sonuçlarınızın sizinle aynı alandaki araştırmacılar, diğer alanlardaki araştırmacılar ve genel halk için ne anlama gelebileceğini tartışın. Bulgularınız nasıl uygulanabilir?
• Sonuçlarınızın önceki çalışmaların bulgularını nasıl genişlettiğini belirtin.
• Bulgularınız öncül ise, yapılması gereken gelecekteki çalışmaları önerin.

Bilimsel makale yazımında tartışma bölümüne yönelik kullanılan genel cümle kalıplarını bilimsel makaleniz için uygun bir şekilde kombinasyonlar oluşturabilir ve düzenleyebilirsiniz.

Bilimsel makalede Sonuç bölümü

Bilimsel yayın yazımının metinsel olarak kapanışı Sonuç bölümüdür.

Fikirlerinizi tamamladığınız ve okuyucuya makalede sunulan çalışmanın neden alakalı olduğunu hatırlattığınız yerdir. Ancak, sonuç bölümünü/paragrafını, bulgularınızın bir özetinden veya tekrarından, kendi düşüncenizden veya çalışmanızın etkilerine ilişkin ifadeden ayırt etmek biraz kafa karıştırıcı olabilir.

Aslında, bilimsel makaledeki sonuç bölümü, tüm bu diğer bölümlerin bir kısmını içermeli, ancak aşırı detaya girilmemelidir.

Bilimsel makalenin sonuç bölümü, okuyucunun makaleyi okumayı bitirdikten sonra araştırmanızın onlar için neden önemli olması gerektiğini anlamasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

Yalnızca kapsanan ana konuların bir özeti veya araştırma probleminizin yeniden ifade edilmesi değil, aynı zamanda kilit noktaların bir sentezi ve eğer uygunsa, gelecekteki araştırmalar için yeni alanlar önerdiğiniz yerlerdir.

Bilimsel makale yazımının sonuç bölümü için şu önerileri dikkate alarak yazabilirsiniz;

• Daha önce hiç bahsedilmeyen yeni bilgileri birdenbire sunmayın Sonuç bölümü, okuyucularınızı şaşırtmak istediğiniz yer değil, daha önce sunduklarınızın akılda kaldığı mesajdır.
• Özetinizi, özetinizin sonuç bölümünü veya giriş bölümünün ilk cümlesini kopyalamayın ve tartışma bölümünün sonuna koymayın. Makalenizin bu kısımları aynı noktaları kapsasa bile aynı olmamalıdır.
• Sonuç bölümüne “Sonuç olarak… (In conclusion…)” ile başlamayın. Kendi bölüm başlığı varsa, bu fazlalıktır ve tartışma bölümünün son paragrafıysa, hem uygunsuz hem de çok gerekli değildir. Okuyucu, çalışmanızı son paragrafta tamamlamanızı bekler, bu yüzden bunu duyurmak zorunda değilsiniz.
• Araştırma hedeflerinizin ne olduğunu ve giriş bölümünde problemin ifadesini başlangıçta nasıl formüle ettiğinizi unutmayın. Metodolojik sorunlar veya başladığınızda farkında olmadığınız bilgiler nedeniyle hikayeniz/yaklaşımınız/sonuçlarınız değiştiyse, başa döndüğünüzden ve hikayenizin tamamını (yalnızca sonunu değil) uyarladığınızdan emin olun.

Bilimsel makalede Kaynakça bölümü

Bilimsel makalede Kaynakça bölümü, bilimsel makale yazımının son bölümüdür. Bu bölümde bilimsel makale içinde atıf yapılmış bütün kaynaklar verilmektedir.

Bilimsel makalenin hangi çalışmalardan ilham aldığı, yöntemlerin hangi çalışmalara dayandığı verilerek makalenin inandırıcılığı ve kabul edilebilirliği ortaya konulmuş olur.

Bilimsel makalenin kaynakça bölümünün formatı bilimsel dergilere göre değişiklik göstermektedir. Derginin yazarlar için hazırlamış kılavuzda hangi formatta kaynakçanın hazırlanması gerektiği belirtilmiştir.

Dergilerin belirlemiş olduğu kaynakça formatını düzenlemek için tek tek ayarlamak hem vakit kaybına hem de birtakım yazım hataların oluşmasına sebep verebilir. Bu yüzden bu amaç için geliştirilmiş atıf yönetim programlarını kullanabilirsiniz. Böylece hem zaman kazanmış olursunuz hem de kaynaklarınız üzerinde not alma, açıklama yazma gibi kolaylıklara da erişmiş olursunuz.

Atıf yönetim programlarının genel amacı hem metin içindeki atıfları hem de kaynakça listesini düzenlemektir. En çok tercih edilenler arasında Citavi, Mendeley, EndNote, Zotero gibi programlar yer almaktadır. Aralarındaki bazı kullanım farklılıklarından ötürü bu programların seçimi kişiden kişiye göre değişebilmektedir.

Henüz bu programlardan birini kullanmaya başlamadıysanız, aralarındaki farkları inceleyerek kendinize uygun olan programı seçebilirsiniz.