Akademik kariyer nasıl yapılır?
Akademik kariyer yolculuğu uzun, yorucu ve mücadeleli bir süreçtir. Ancak tüm bunlara rağmen akademik kariyerin sunduğu bazı avantajlar yüzünden birçok kişi akademik kariyer yapmak için akademik kariyerin zorluklarına göğüs gerebilmektedir. Akademik kariyere ilk adımı atıp atmamak sizin vereceğiniz bir karardır. Akademik kariyer basamaklarını tırmanırken iç motivasyonunuz size bu yolculuğunuzda yardımcı olacaktır.
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabını bulacağınız bu yazı ile akademik kariyer hedeflerinize ulaşmak için neler yapmanız gerektiğini bulabilirsiniz.
Akademik kariyer nasıl yapılır?
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusuna kısaca cevap vermek gerekirse lisans eğitiminiz sonrası yüksek lisans ve doktora eğitimlerini tamamlarsınız. Sonrasında dilerseniz Doktora Sonrası Araştırmacı (Postdoc) olarak çalışabilir veya Dr. Öğretim Üyesi kadrolarına başvuru yapabilirsiniz. Devamında Doçentlik ve Profesörlük unvanlarını alarak akademik kariyerinizde ilerlersiniz.
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun detaylı cevabını yazıyı okumaya devam ederek bulabilirsiniz.
Yüksek lisans
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun ilk cevabı olarak lisans mezuniyeti diyebiliriz. Eğer ki iki yıllık bir ön lisans mezunu iseniz eğitiminizi dört yıllığa tamamlamanız gerekmektedir. Böylece yüksek lisans başvuru şartlarından biri olan 4 yıllık lisans mezuniyeti şartını sağlamış olursunuz.
Lisans mezuniyeti sonrasındaki adım yüksek lisans eğitimidir. Yüksek lisans yapmak size mezunu olduğunuz bölümün belirli bir alanına yoğunlaşmanızı sağlar.
Yüksek lisansa başladığınızda belirlenen kredi tutarındaki dersi tamamladıktan sonra tez önerisi ile enstitüye başvurulur ve tez önerisi sunumu yapılır. Tez jürisinin de onayı ile tez dönemine geçilir. Artık tez ile ilgili çalışmalarınıza yoğunlaşabilirsiniz.
Yüksek lisans tez döneminde yapacağınız çalışmaların sonuçları toplanarak yüksek lisans tezi yazılır. Jürinin onayı ile tez savunma aşamasına geçilir.
Yüksek lisans tez savunmasında, yüksek lisans süresince yapmış olduğunuz çalışmalarda elde ettiğiniz sonuçları yüksek lisans tez jürisi önünde sunarsınız ve jürinin sorduğu sorulara cevap verirsiniz. Herhangi bir olumsuz durum olmaması durumda jüri onay vererek yüksek lisans tezinizi basılı hale getirirsiniz ve yüksek lisans mezunu olursunuz.
Doktora
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusuna cevap olarak sıradaki aşama doktoradır. Doktora en yüksek eğitim seviyesidir diyebiliriz.
Doktora eğitiminden sonraki yükselmeler artık unvan bazındadır. Doktora unvanınız akademik kariyeriniz boyunca diğer unvanlar ile birlikte kullanılır. Dr. Öğretim Üyesi, Doçent Dr., Prof. Dr.. Yapacağınız çalışmalar ile elde edeceğiniz yayınlar (bilimsel makale, kitap, konferans yayınları vs) bu yükselmeler için gerekli olacaktır.
Bilimsel toplantılarda sunum yapacak kişi tanıtılırken Profesör dahi olsa doktora aşamasından başlamaları, doktoranın ne derece önemli olduğunu göstermektedir.
Doktora eğitiminde öncelikle doktora derslerini alırsınız ve bu dersleri başarı ile tamamladıktan sonra doktora yeterlilik sınavına girersiniz. Yazılı ve sözlü olarak gerçekleştirilen doktora yeterlilik sınavını başarılı bir şekilde geçtikten sonra doktora tez dönemine geçmiş olursunuz.
Doktora tez döneminde artık danışmanınızın onayı ile belirlemiş olduğunuz konu hakkında çalışmalara başlarsınız. Bu çalışmalar içerisinde araştırma, deney, güncel literatür araştırması gibi aktiviteler bulunmaktadır.
Doktora tez çalışmalarınız “Tez İzleme Komite”si (TİK) tarafından incelenir. Komite doktora tez dönemi boyunca 6 aylık periyotlarla doktora adayı ile toplanarak doktora tezinin ilerlemesi hakkında bilgi alır.
Doktora tez döneminin son aşaması doktora tezi savunmasıdır. Jüri önünde sunum yapılarak jürinin oylamasına geçilir. Kabul kararı verilirse doktora öğrencisi, doktora tezini basılı hale getirip enstitüye teslim ederek doktora mezunu olur ve doktor (Dr.) unvanı alır.
Doktora sonrası araştırmacı (Postdoc)
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabı olarak sıradaki aşama doktora sonrası araştırmacı (Postdoc) diyebiliriz. Her ne kadar zorunlu olmasa da hem kişinin alanında kendisini geliştirmek hem de üniversite kadrosu bulma sürecinin zor olması nedeniyle tercih edilebilmektedir.
Doktorasını başarı ile tamamlayanlar dilerlerse doktora sonrası araştırmacı (Postdoc) olarak araştırmalarına devam edebilir. Bu araştırmalar genel olarak doktora tez çalışmalarına yakın olduğu için yeni yöntemler veya malzemeler ekleyerek geliştirmeler yapılabilir.
İster yurt dışında ister yurt içinde gerçekleştirilebilen doktora sonrası araştırmalar genellikle 1-3 yıl arasında değişebilmektedir. Araştırmalar için gerekli olan mali kaynak için yurt içi (Tübitak vs) veya yurt dışı (AB projeleri, Fulbright vs) kurumlara başvuru yapmak gerekmektedir.
Öğretim Üyesi unvanları
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabı olarak bu noktaya kadar eğitim kısmı verildi.
Buradan sonra ise artık ipleri elinize alarak araştırmalarınızı gerçekleştireceğiniz kısıma geçiş yapmış olursunuz.
Dr. Öğretim Üyesi
Dr. Öğretim Üyesi (eski asıyla Yardımcı Doçent, İngilizce: Assistant Professor), doktoranızı başarılı bir şekilde tamamladıktan sonra devlet veya özel üniversitelerde alabileceğiniz bir üniversite kadrosudur.
Artık hoca olarak ders verebilir, kendi başınıza ilgilendiğiniz konularda projeler yazabilir ve araştırmalar yapmaya başlayabilirsiniz. Yaptığınız çalışmalardan çıkan sonuçlarla bilimsel makaleler yazabilir, kitap ve/veya kitap bölümleri yazabilir ve akademik yayın listenizi genişletebilirsiniz.
Doçentlik başvuru şartlarını karşılayan Dr. Öğretim Üyesi, doçentlik için başvuru yapabilir. YÖK’ün belirlemiş olduğu doçentlik şartları Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı sayfasında her bir alan için (Eğitim Bilimleri Temel Alanı, Fen Bilimleri ve Matematik Temel Alanı vs.) açıklanmıştır.
Doçentlik başvurunuzda yayınlarınızı sunarsınız ve kurul değerlendirmesi sonra sözlü mülakata girersiniz. Mülakatı başarılı bir şekilde geçerseniz Doçent unvanını kazanırsınız.
Doçent Dr.
Doçentlik başvurunuzu olumlu bir şekilde tamamlayınca artık Doçent Dr. (İngilizce: Associate Professor) unvanını kazanırsınız.
Doçent Dr. unvanına sahip bir araştırmacı,
- Alanında belirli bir etki
- Kendi başına proje yazıp yürütebilme
- Bireysel olarak yayın hazırlayabilme
- Yeni araştırmacı yetiştirebilme
gibi bazı kabiliyetlere sahiptir.
Doçent Dr. unvanını aldıktan sonra çalışmalarınıza devam eder, bilimsel yayın yazmaya ve ders vermeye devam edersiniz. Yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin tezlerini yürütürsünüz. Dr. Öğretim Üyesi atamalarında jüri olarak görev alabilirsiniz.
Profesör Dr.
Doçent Dr. unvanını aldıktan 5 yıl sonra Profesör Dr. unvanı almaya hak kazanırsınız. Bu durum YÖK başkanlığı tarafından hazırlanan Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmeliği’ne göre şöyle açıklanmıştır:
MADDE 12 – (1) Profesör kadrolarına atanabilmek için doçentlik unvanını aldıktan sonra en az beş yıl açık bulunan profesörlük kadrosu ile ilgili bilim alanında çalışmış olmak, kendi bilim alanında uluslararası düzeyde orijinal eserler vermiş olmak ve uygulama alanı bulunan dallarda uygulamaya yönelik çalışmalarda bulunması gereklidir.
Profesör Dr. unvanını alarak artık akademik kariyer basamaklarının en üst seviyesine ulaşmış olursunuz. Ancak bu durum sizin durmanızı değil çalışmalarınızı daha da üst seviyeye çıkarmak için bir fırsattır. Alanınızdaki etkinizi artırmak için olgunlaşan çalışmalarınızı kamuya dönük bir şekilde devam ettirebilirsiniz.
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabı olarak son aşama Profesörlük olsa da Türkiye’de 1933-1960 yılları arasında kullanılan, günümüzde artık verilmeyen ve “Profesörlerin hocası” olarak bilinen Ordinaryüs Profesörlük akademik kariyerin son aşamasıydı. Ancak belirttiğim gibi Türkiye’de bu unvan artık verilmemektedir.
Öğretim Elemanı unvanları
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabı lisans mezuniyetinden Profesörlüğe kadar cevaplanmış oldu.
Bunun dışında lisansüstü sırasında ve sonrasında alabileceğiniz diğer unvanlar ise Araştırma Görevlisi, Uzman, Okutman ve Çevirici unvanlarıdır.
Bunlar her ne kadar doğrudan “Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabı olmasa da yüksek lisans sonrası başvuru yapabileceğiniz kadrolardır. Devamında doktoranızı tamamlayarak da Dr. Öğretim Üyesi kadrolarına başvurabilirsiniz.
Araştırma Görevlisi
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabını arayanlar genellikle ilk olarak Araştırma Görevlisi kadrosu ile karşılaşırlar. Yüksek lisans veya doktora yaparken Araştırma Görevlisi kadrolarına başvuruda bulunabilirsiniz.
Araştırma görevlisi başvurularında ALES, dil puanı ve lisans ortalamanız değerlendirilmeye alınır.
Araştırma Görevlisi’nin görevi 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 33. maddesine göre;
“Araştırma görevlileri, yükseköğretim kurumlarında yapılan araştırma, inceleme ve deneylerde yardımcı olan ve yetkili organlarca verilen ilgili diğer görevleri yapan öğretim elemanıdır.“
şeklinde açıklanmıştır.
Araştırma Görevlisi olarak, lisansüstü eğitiminize maaş alarak devam edebilir ve ders verme, kısmi danışmanlık yapma gibi tecrübeler de kazanabilirsiniz. Böylece akademik kariyerinizde karşılaşabileceğiniz zorluklara kısmen de olsa hazırlık yapmış olursunuz.
Uzman
Uzman kadroları, üniversitelerde bulunan Laboratuvarlar, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı, Uluslararası İlişkiler ve Erasmus Birimi, Kütüphane vb. gibi birimlerde çalışırlar.
Uzman ve eğitim-öğretim planlamacısı kadrosuna başvurabilmek için en az tezli yüksek lisans mezunu olmak veya lisans mezunu olmak ve belgelendirmek kaydıyla alanında en az iki yıl tecrübeli olmak gerekir.
Uzman kadrolarına başvuru şartları olarak lisans öğreniminden mezun olunan alanda ALES’ten en az 70 puan almış olmak ve YDS’den en az 50 puan veya ÖSYM tarafından eşdeğerliği kabul edilen bir sınavdan bu puan muadili bir puan almış olmak (Meslek Yüksekokulu hariç) vardır.
Okutman
Üniversitelerin Okutman kadrosunda çalışanlar ortak zorunlu dersleri vermekle yükümlüdür. Türk Dili, Yabancı Dil, Beden Eğitimi ve Spor vb. gibi alanlarından mezun olanlar Okutman kadrolarına başvuru yapabilirler.
Okutman kadrosu için aranan şartlar arasında
- Lisans düzeyinde eğitim yapılan birimler için (rektörlüğe bağlı bölümler dahil) en az tezli yüksek lisans mezunu olmak
- Yabancı dil okutmanı başvurularında, ilan edilen yabancı dilde en az 80 puana sahip olmak
yer almaktadır.
Çevirici
Üniversitelerde sözlü ve yazılı olarak çeviri işleriyle uğraşan Çeviriciler yabancı diller biriminde görev almaktadır. Üniversitenin uluslararası yazışmaları, uluslararası etkinliklerde eş zamanlı çeviri gibi işlerle yükümlüdürler.
Üniversitelerin açmış olduğu Çevirici kadrolarına başvuru yapabilmeniz için,
- En az tezli yüksek lisans mezunu olmak veya lisans mezunu olmak ve belgelendirmek kaydıyla alanında en az iki yıl tecrübeli olmak,
- Yabancı dil sınavından en az bir dilde 80 puan almış olmak
şartlarını karşılıyor olmanız gerekmektedir.
Görüldüğü üzere “Akademik kariyer nasıl yapılır?” sorusunun cevabı o kadar da basit değildir. Birçok zorlu aşamadan geçerken kişi zamanla bu yoldan vazgeçebilmektedir. Bu yüzden daha yolun en başında iken doğru kararlar verilmelidir.
“Akademik kariyer nasıl yapılır?” konusundaki tecrübelerinizi yorum yaparak bu yolda ilerlemek isteyenlerle paylaşabilirsiniz.
